تاریخچه طراحی صحنه در طول زمان

دنبال کردن تکامل هنر طراحی صحنه تئاتر در سنت غرب

طراحی صحنه در مصر باستان

تاریخچه طراحی صحنه را شاید بتوان از زمان مصر باستان دنبال کرد. محققان در مورد نقش تئاتر در گذشته مصر نظرات متفاوتی دارند. متاسفانه، بیشتر تاریخچه این تمدن از میان رفته یا احتمالا از ابتدا ثبت نشده است. با اینحال، شواهد نشان می دهند که مصریان به خوبی پذیرای درام، طنز و نمایش بوده اند. بعلاوه یکی از قدیمی ترین طومارهای نقش دار پاپیروس به جا مانده میتواند به شکلی مناسب از یک نمایشنامه نمایندگی کند.

این طومار که با نام پاپیروس دراماتیک معبد رامسیوم شناخته می شود، گویا به قدرت رسیدن فرعون سنوسرت یکم حول و حوش آغاز دودمان دوازدهم مصر (1938 – 1759 قبل از میلاد مسیح) در طول پادشاهی میانه را نشان میدهد. زمانی که این طومار در سال 1896 کشف شد، به دلیل شرایط مقبره محل نگهداری آن، به شدت تخریب شده بود. طبق برخی از تفاسیر آکادمیک، هیروگلیف های قابل خوانش، نقش های مختلف بازیگران را توضیح داده، اجزای مختلف صحنه را نشان داده و روایت را کارگردانی می کند.  مهم از همه، این طومار جزئیات اینکه وسایل و پرده های پشت صحنه چطور باید حین خوانش چیده یا استفاده شوند را توصیف می کند. به عبارت دیگر این طومار چگونگی طراحی صحنه را توضیح می دهد.

تاثیرات یونان و روم باستان بر طراحی صحنه

اگر بخواهیم تاریخچه طراحی صحنه در غرب را دنبال کنیم باید بدانیم که آنچه ما امروز با عنوان تئاتر غربی می شناسیم ریشه در یونان باستان دارد. یونانی ها اولین ملتی بودند که در قرن ششم قبل از میلاد، دور یک صحنه جایگاه نشستن ساختند؛ حتی کلمه تئاتر از کلمه تئاترون یونانی به معنای «نگریستن» می آید. تئاتر دیونیسوس در آتن به حدود سال 500 قبل از میلاد با عناصری که احتمالا 100 سال پیش از آن بنای آن ریخته شده است، باز می گردد. صندلی هایی سنگی که می توانستند 17 هزار تماشاگر را در خود جای دهند در قرن چهارم پیش از میلاد به این محل اضافه شدند.

افرادی از تمام طبقات اجتماعی به تماشای اجراها می آمدند، که تا حدودی دلیل شلوغ کاری های همیشگی عده ای را توضیح می دهد. در راستای درگیر کردن و به دست آوردن تایید تماشاگرها، اجراکننده ها باید آن ها را در هنر خود شریک می کرده و انرژی آن ها را کنترل می کردند تا مطمئن شوند که خرابکارها صحنه را در دست نگیرند. طبق گفته برخی محققان درام، تنها یک نت اشتباه در صحنه ای تراژیک می توانست به هو کردن و احتمال پرتاب مواد غذایی بیانجامد.

در روم باستان، تماشاگران تئاتر توقع داشتند تا سرگرم شوند. سیرک هایی برای مسابقات عرابه رانی و جنگ گلادیاتورها ساخته شد و معمولا پیش از نمایش گروه موسیقی، اجرا می کردند. برخلاف تئاترهای یونان، صحنه های رومی بالاتر ساخته می شدند تا همه بتوانند شاهد اجرا باشند. این اجرا همچنین خطرناک بودند به گونه ای که در آن ها از نیزه های واقعی، مشعل، عرابه و اسب برای سرگرم کردن جمعیت استفاده می شد.

ساخت تئاترهای دائمی در ابتدا به دلیل اینکه تصور می شد زیادی فرومایه هستند، در شهر روم ممنوع بودند. اما در سال 55 قبل از میلاد، ژنرال رومی، پمپی کبیر، اولین تئاتر سنگی دائمی روم را ساخت. در نهایت، در چرخشی دراماتیک، بسیاری از شهرهای مهم ساختمان های تئاتر خود را وقف اجرای نمایش کردند.

جلوه های ویژه ابتدایی در قرون وسطی

در قرن دهم میلادی، کلیسای کاتولیک شروع به استفاده از تئاتر به عنوان ابزاری برای روایت داستان های انجیل کرد. روحانیون در ساختمان های کلیسا به اجرای نمایش می پرداختند. فضاهای کوچکی، با عنوان عمارت در طول راهروی ساختمان ها ساخته می شد که هرکدام صحنه های خاص خود را به نمایش می گذاشتند.  

این صحنه ها گاهی مسیح را نشان می دادند که به کمک نوعی سیستم طناب و قرقره به بهشت میرود. البته در این دوره، تئاترهای فضای باز به احتمال زیاد شامل صحنه های پروازی پیچیده تری بودند. در سال های 1300 میلادی اجرا کنندگان برای داشتن پروازی نرم تر از پارسنگ ها استفاده می کردند. صحنه هایی با عنوان دهانه جهنم نیز به تناوب استفاده می شدند، که به این منظور ساخته می شدند تا تصویر بلعیده شدن گناهکاران توسط جهان زمین که از هنر آنگلوساکسون مشتق شده و در آن زمان محبوب بود را نشان دهد. این ابزارهای صحنه تقریبا همان چیزی بودند که با در نظر گرفتن اسمش، تصورش را می کنید: حفره ای بلعنده که روی درام بلعیده شدن توسط جهنم تاکید می کرد. بعضی از این ها حتی بازدم آتشین داشتند و بوی قیر می دادند، و اجرا کننده ای که نقش شیطان را داشت درون آن می نشست. با این تفاسیر می توان تئاترهای کلیسایی در قرون وسطی را از پایه گذاران استفاده از جلوه های ویژه در تاریخچه طراحی صحنه در نظر گرفت.

رئالیسم در صحنه تئاتر (و واکنش به آن)

سنگ بنای طراحی صحنه نوین و امروزی بیشتر در دوران رنسانس ایتالیا گذاشته شد. این دوران شروع انقلابی در چگونگی تحت تاثیر گذاشتن مخاطبان توسط نمایش بود. در میان مهمترین افراد شاخص این دوران، فیلیپو برونلسکی، معمار ایتالیایی بود. این معمار که متولد سال 1377 میلادی بود، پیشگام استفاده از پرسپکتیو خطی – سازوکاری ریاضیاتی در جهت القای فضای سه بعدی روی سطحی صاف – شد. معمار ایتالیایی دیگری که در دوران رنسانس نقشی اساسی ایفا کرد سباستینو سریلو بود. فردی که در صده 1500 میلادی، صحنه شیب دار و شانه های زاویه دار را ساخت که تماشای نمایش را توسط مخاطب آسان تر می کرد.

این روش ها در تمام اروپا گسترش پیدا کرد. بعدها صحنه جعبه ای که ترکیبی از سه دیوار بود اختراع شد که تا به امروز محبوبیت خود را حفظ کرده است. در این نوع صحنه تماشاگران پشت لبه منحنی صحنه می نشستند، یا اینکه سقفی بالای صحنه تعبیه میشد تا مشاهده نمایش از پس دیوار چهارمی فرضی را به تماشاگران القا کند. این نوع صحنه عاملیت مخاطبان را کاهش میداد اما سطحی از نزدیکی مشاهده دزدکی را اضافه می کرد که در آن زمان به تصور میشد نمایش ها را عمیق تر و طبیعی تر می کند. در اوایل قرن نوزدم افرادی همچون جوزف شریوگل، مدیر تئاتر شهر مشهور وین، و چارلز کان، مدیر و بازیگری که صحنه های نمایش لندن را تسخیر کرده بود، در صحنه هایی که می ساختند به ایده تاکید بر صحت تاریخی و رئالیسم تمایل پیدا کردند.

در سال های 1900، جنبشی با عنوان طراحی صحنه نوین در تعارض با رئالیسم بوجود آمده و صحنه هایی انتزاعی با نورپردازی دراماتیک ارائه داد. معمار سوئیسی، آدولف آپیا، یکی از دو طراح پیشگام این جنبش، بر این باور بود که نورپردازی باید در طول یک صحنه تغییر پیدا کند و رنگ و زاویه تابش آن برای هماهنگی با حال و هوای کار تغییر کند. آپیا ( و دستیارانش، مثل طراح فوتوریست و پرکار آمریکایی، نورمن بل گدس) به انحای مختلف سنتی تازه در تاریخچه طراحی صحنه تئاتر معاصر غرب به راه انداختند که هنرمندانی همچون اس دولون به گسترش آن پرداخته اند.

می توان گفت به بهترین راه آشنایی و کسب تجربه علاقه‌مندان به حوزه های هنری دیدن و مطالعه آثار هنرمندان مطرح جهان است. دوره های مسترکلاس در کنار انواع دیگر از حوزه های کاری، گنجینه بزرگی از دوره های آموزشی با تمرکز بر زمینه های هنری زیبا و کاربردی را به دست می دهند. از جمله این دروس می توان به زمینه سینمایی، عکاسی، نقاشی و طراحی صحنه و فضای داخلی اشاره کرد.

کاربران ایرانی می توانند برای دسترسی به دوره های مسترکلاس و دیگر دوره های آموزشی از منابع معتبر به سایت خبره شو مراجعه کرده و با چند کلیک و به سادگی به دوره مورد نظر خود دست پیدا کنند. از ویژگی های منحصر به فرد وبسایت آموزشی خبره شو می توان به سهولت شرکت در کلاس ها و همچنین زیرنویس تخصصی برای هر رشته اشاره کرد.